CHN DUNG CC THNH TỬ ẠO VIỆT NAMgreenspun.com : LUSENET : Vietnamese American Society : One Thread |
CHN DUNG CC THNH TỬ ẠO VIỆT NAM HOMEI. HỌ SỐNG NHƯ THẾ 1. Thn i với mọi người 2. Tn trọng vua quan, v yu qu hương 3. Sống Tin Mừng yu thương 4. Tnh nghĩa gia đnh 5. Knh yu đức Maria II. TỬ ẠO : HIẾN TẾ TNH YU 1. "Xin cất chn ny" 2. Khng để ai lin lụy 3. Khng man tr 4. Thnh Lễ cuộc đời III. TỬ ẠO L CHỨNG TỪ 1. Thi độ với vua quan 2. Lin đới tập thể 3. Loan bo Tin Mừng IV. CHN DUNG CC TỬ ẠO 1. Anh dũng ho hng 2. Bao dung thứ tha 3. Niềm tin Phục sinh KẾT LUẬN I. HỌ SỐNG NHƯ THẾ
Martyr theo nguyn ngữ c nghĩa l nhn chứng. Trừ một vi vị tử đạo nhờ ơn Cha đặc biệt để c được một quyết định quả cảm bất ngờ trước thử thch. Cn bnh thường, cuộc đời của họ đ l một chứng từ, một qu trnh hợp tc với ơn Cha, trước khi phải lm chứng cho Ngi bằng mu đo.
Giai đoạn lịch sử thời 117 thnh Tử ạo Việt Nam ko di đng 117 năm, tnh từ hai vị tử đạo tin khởi 1745 (thnh Phanxic Federich Tế v Matthu Liciniana ậu) đến vị cuối cng 1862 (thnh Phr a), qua cc triều đại vua L - cha Trịnh, Ty Sơn v triều Nguyễn (Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự ức). Nếu xt lịch sử Việt Nam theo nin biểu 1533, khởi đầu bằng gio sĩ I-ni-khu (Inigo) được nhắc đến trong Khm ịnh Việt sử (Khm định Việt sử Thng gim Cương mục, XXXIII, 6B), th thời cc thnh tử đạo phải ni l hoa quả của hơn hai thế kỷ LỜI THIN CHA đ được gieo trồng trn qu hương Việt Nam. Trong đ gần một thế kỷ đi vo tổ chức chặt chẽ (từ 1659) c hai địa phận ng Trong v ng Ngoi, rồi từ năm 1668 c linh mục bản xứ. V thế c thể ni, Gio hội đ c những chọn lựa cch sống tương ứng với giai đoạn lịch sử của mnh..
Theo thống k 1855, Gio hội Việt Nam c 426.000 tn hữu, chiếm tỷ lệ 4% dn số (ịa phận đng trong 86.000; ịa phận Ty đng ngoi 140.000, ịa phận ng đng ngoi 200.000. Xc Bi ức Sinh, aminh Trn ất Việt, q.I, tr. 281), rải rc từ trấn Kinh Bắc, qua miền Thượng du cho đến Chu đốc, An Giang. Xt về thnh phần tử đạo, ngoi cc Gim mục, linh mục chuyn lo về tn gio ta thấy cn c cc gio hữu thuộc mọi tầng lớp nhn dn như quan trường c thnh Hy, quan n c thnh Khảm, qun ngũ c những cai đội hoặc chưởng vệ, xuống đến những binh sĩ tầm thường, hương chức c những chnh tổng, l trưởng. Xt về nghề nghiệp ta thấy c lang y, thương gia, c thợ may, thợ dệt, thợ mộc, cả dn chi, nhưng đng đảo nhất vẫn l giới nng dn (10 vị). .
ể trả lời cu hỏi : cc thnh tử đạo đ sống thế no ? Chng ta c thể ch đặc biệt đến năm vấn đề sau :,/h4>.
1,1. Thn i với mọi người
Người Việt Nam thường ni : "Php vua thua lệ lng". Mặc cho triều đnh nh Nguyễn ra những chiếu chỉ bch hại, dấu hiệu tnh thn giữa b con chm xm đối với người Cng gio l sự kiện qu r rệt. Th dụ trong vụ n linh mục Gioan ạt, vin cai ngục ni : "Ti thấy cụ khn ngoan, đạo đức, th muốn kết nghĩa huynh đệ lắm, ngặt v cụ sắp bị n tử rồi. Ti xin hứa biếu cụ một cổ quan ti để biểu lộ lng ti qu cụ.".
Chuyện hai linh mục Thi v Dũng Lạc, quan huyện Bnh Lục ni : "Cc ng l quan bn đạo, ti quan bn đời", rồi cho lệnh cởi tri v cho dọn cơm bằng mm bt của mnh. ến khi cho p giải hai vị về Thăng Long, quan lập đn tế lạy trời phật để thanh minh mnh v can trong vụ n..
ặc biệt chuyện linh mục Vũ B Loan, nin trưởng 84 tuổi, được mọi người knh trọng gọi bằng "cụ", ngi khng bị đn đnh, v trong ngy xử, mười l hnh bỏ đạo chạy trốn, đến người thứ mười một, đ lịch sự xin php : "Việc vua truyền chu phải lm, xin cụ x lỗi cho. Chu sẽ cố gip cụ chết m i. Khi về trời cụ nhớ đến chu nh"..
Nhờ đu ng cu L Văn Phụng, mỗi lần quan huyện đi truy lng lại cho người đến bo trước ? Nhờ đu linh mục L Bảo Tịnh được quan tổng trấn cho giấy php mở chủng viện ? Nhờ đu Gio hội miền nam suốt thời Minh Mạng khng c ai trong số 117 vị tử đạo ? Rồi nhờ đu khu vực dng aminh bnh an đến năm 1838, v hầu như an bnh từ năm 1841-1856 ? Nhờ đu những gim mục như Hermosilla Vọng, từng được ku đch danh trong chiếu chỉ nh vua, vẫn được an ton hơn 20 năm : Thưa, nhờ những quan chức địa phương khng đnh gi đạo Cng gio như nh vua v nhờ những căn nh "lương dn" lun mở rộng cch ho hiệp..
Ngay cả khi vua Tự ức đ ra chiếu chỉ phn sp ngy 5-8-1861, phn tn cc tn hữu, giao cho lương dn quản l cả người lẫn của cải, th Gio hội vẫn tổn tại nhờ nhiều người khng theo lệnh vua. Như lương dn lng Bảo Hội, đ che dấu v tiếp tế cho nhiều chủng sinh ở Kẻ Mốt đến ẩn trốn (Bi ức Sinh, Sđd I, tr.326). Con số hng chục ngn người bị giết trong giai đoạn ny cũng l lớn, nhưng đ chỉ l tỷ lệ vi phần trăm, cn trn 90% giới Cng gio vẫn sống st qua cơn "hồng thủy" ..
Chnh trong bối cảnh thn i của đại quần chng bnh dn Việt Nam, cc tn hữu đầu thế kỷ XIX c nhiều cơ may thể hiện sự gắn b, tinh thần phục vụ v lng bc i của Tin Mừng. Những cuộc truy lng thường xuyn của triều đnh đ gip cc nh thừa sai sống st với tinh thần ngho kh của người tng đồ v gần gũi với dn lao động trong cc lng qu, sau lũy tre xanh. ến Việt Nam, cc vị liền lo việc học tiếng v phong tục. Rồi sau đ cũng ăn nước mắm, ăn tương, ăn c, cũng nn l, o b ba, o khu...sống với dn Việt, sống như dn Việt, c vị suốt 15 năm khng đụng đến một miếng thịt. Thế nhưng cc vị vẫn vui tươi. Thừa sai Gagelin Knh gửi thư về nh : "Những thiếu thốn, những cực nhọc đủ thứ đến với chng ti, nhưng ti dm khẳng định rằng : ti được hạnh phc trong tp lều tranh của ti hơn vua nước Php trong hong cung của ngi"..
ại đa số giới Cng gio thuộc thnh phần no ? Thưa, l những người nng dn tầm thường nhất, mỗi ngy lam lũ lao động để lm xanh giải đất qu hương. Linh mục Khung từng tuyn bố : "ạo Giat khng những cấm tn hữu chống lại triều đnh, m cn khuyến khch để họ cầu nguyện v gp phần gip qu hương an ninh thịnh vượng"..
1,2. Tn trọng vua quan v hết lng v que?hương
Hội nhập vo nền văn ha ng theo chế độ x hội gia trưởng, Gio hội Việt Nam đ c nt suy tư sng tạo đặc biệt. Ngay từ thời linh mục ắc Lộ, tn hữu Việt Nam đ coi nh cầm quyền như một người cha, mọi người đều l con trong đại gia đnh dn tộc (Php giảng tm ngy, Tinh Việt 1961, tr.11-16). Linh mục Tự đối đp với quan ta : "Ti knh Thin Cha như Thượng Phụ, knh vua như trung phụ, v knh song thn như hạ phụ. Khng thể nghe cha ruột để hại vua, ti cũng khng thể v vua m phạm đến Thượng Phụ l Thin Cha được "..
Dĩ nhin trong bối cảnh lịch sử "thượng tn Tống Nho" của nh Nguyễn, th việc đề cao chữ hiếu hơn chữ trung đủ lm cho triều đnh thm kh chịu. V khi đề cao hiếu hơn trung, người Cng gio tun lệnh vua một cch c suy nghĩ, c lựa chọn, tun giữ luật lệ hợp l, nhưng bạo dạn phản đối điều nghịch l tri với lương tm mnh. Dầu sao giới Cng gio khng tổ chức nổi loạn, bạo động. Gim mục Alonso Ph trong thư chung năm 1798 xc định kh giới đnh giặc bch hại "chẳng phải l sng ống gươm gio đu, m l đức tin, lời cầu nguyện v đức bc i"(Thư chung cc ấng Vicario, Kẻ sặt 1903, pp.63-68)..
-- Ho chi Minh Dam tac .. (vietnamcongsans Nuoi heo nhieu lam'' tieu doi nay mai @yahoo.com), October 30, 2004
ức cha Xuyn ra vạ tuyệt thng cho ai tổ chức bạo động v buộc những ai vu co ngi cổ động nổi dậy phải cải chnh cng khai (Disquitio Promotoris Fidei, Roma 1917, I, tr.17-19). Gim mục Hemosilla Lim nhắc nhở cc tn hữu phải tun giữ luật nh php nước, cn nếu bị vu co tội chnh trị th cứ an tm, v đức Gisu xưa từng bị dn Do Thi lấy cớ chnh trị để giết (Ga 19,12). Ngi ni tiếp : "....Ph con đừng ha tập vuối giặc, đừng nghe chng ni dối d đấng ấy đấng khc sai chng n, v ci ấy l khng hẳn" (Thư chung cc ấng Vicario II, tr.53-54)..
L dn trong nước, cc tn hữu sẵn sng thi hnh nghĩa vụ cng dn, từ thuế kha cho đến gia nhập qun ngũ. Năm 1838, nguyn tại tỉnh Nam ịnh, quan tổng đốc Trịnh Quang Khanh đ tụ tập được 500 binh sĩ Cng gio, để rồi bắt đạp ln Thnh Gi (Gispert, Historia de las Misiones Dominicas en Tunkin Avila 1928, tr.428t). Trong quan trường, chiếu chỉ thng 9-1855 ra lệnh sng lọc cc quan Cng gio, cấm đạo đồ đi thi hay nhận chức vụ trong lng trong tổng (Louvet, La Cochinchine Religieuse II, tr.204-207). Thế m su năm sau (1861), trong một đợt thanh trừng, triều đnh cn bắt được 32 vin quan, ba người chối đạo, 18 bị giết, 11 bị n lưu đy (Louvet, Sđd II, tr.267)..
Cc thừa sai Php sẵn sng lm nhn vin thng dịch cho nh vua. Chnh Minh Mạng định phong cc ngi lm quan chức trong triều đnh. Linh mục Gagelin Knh đại diện anh em từ chối đặc n đ : "Tuy nhin, những việc đ no c thể dung ha với nhiệm vụ linh mục của ti, ti sẵn sng gip đỡ nh vua". Thừa sai Jaccard Phan lin tục gip vua 10 năm, d bị lnh ba n tử hnh : lần đầu vua giảm thnh n xung qun để dịch sch, lần hai đổi thnh n lưu đy chung với thừa sai Odorico Phương (Ofm), vị ny chết nơi rừng thing nước độc, cn ngi vẫn sống st v tiếp tục dạy sinh ngữ v dịch sch cho hong triều. Lần cuối cng cha tử đạo vo ngy 21-9-1838. Trước đ, nhiều người khuyn ngi bỏ trốn, ngi ni : "Khng bao giờ, ti muốn chứng tỏ phải dng điều thiện để thắng điều c"..
Cuốn gio l đầu tin cho người Cng gio Việt Nam, cuốn "Php giảng tm ngy" (1651) của cha ắc Lộ đ khẳng định cc tn hữu theo đạo Thin Cha, đạo của mọi quốc gia chứ khng phải đạo Ph Lng Sa (Php giảng tm ngy, tr.17). ến thời L Cảnh Hưng (1740-86), trong cuộc tranh luận bốn tn gio, được ghi lại trong cuốn "Hội đồng tứ gio" (Tn ịnh, 1959, tr.4-6), hai linh mục Gia v Lim đ trả lời vấn nạn "ạo Hoa Lang l đạo ngoại quốc" rằng :"Chớ th đạo Phật chẳng từ Ấn ộ, đạo Nho từ nước Lỗ, đạo Lo chẳng từ đời nh Chu ở Trung Hoa sao ?" v đ khẳng định : "Chẳng c đạo no l đạo Hoa Lang, đạo chng ti l đạo Thin Cha, chng ti ước ao thin hạ mọi nước đều biết". Linh mục Vũ B Loan trnh by điều đ với quan : "Ti chẳng theo đạo của nước no cả, ti chỉ thờ Cha Trời ất, Cha của mun dn thi"..
Cũng v vậy, khi qun đội Php tiến vo Nẵng năm 1858, giới Cng gio khng hề lm nội ứng như thừa sai Pelerin tưởng (Kỷ yếu hội nghị khoa học lịch sử đạo Thin Cha, 1988, t. 39-41). Ngược lại, họ tnh nguyện đi bảo vệ non sng. C điều, vua Tự ức đi họ muốn tham chiến phải bỏ đạo trước đ. Thng 7-1857, c 14 binh sĩ, một bỏ đạo, 13 bị lưu đy. Thng 4-1858, trong nhm 20 binh sĩ, bốn bỏ đạo, 16 bị lưu đy. V khi tu Php đến, 193 binh sĩ Cng gio chuẩn bị ln đường xuống Nẵng, v khng chối đạo đ lnh n chung thn..
Một vị tử đạo thời ny l binh sĩ Trần Văn Trung, đ bị giết v khẳng khi tuyn bố : "Ti l Kit hữu ti sẵn sng đi đnh kẻ th của đất nước, nhưng bỏ đạo th khng bao giờ" (Louvet, Sđd II, tr.264-266)..
1,3. Sống Tin Mừng yu thương
Thế nhưng chn dung đch thực cuộc đời cc vị tử đạo nổi bật ở lng yu thương. Với người "c đồng ăn đồng để", như y sĩ Phan ắc Ha, th ng rộng ri gip người ngho khổ, ring bệnh nhn tng thiếu, khng những ng chữa bệnh miễn ph, lại cn gip tiền gip la. Với ng Martin Thọ, th "Cng bằng chưa đủ, phải c bc i nữa, m muốn thực thi bc i phải c điều kiện", v ng trồng thm vườn du kiếm tiền gip người thiếu thốn. Người cng tử đạo với ng l Gioan Cỏn từng mạnh dạn đấu tranh cho người ngho chống lại một l tưởng đi sưu cao thuế nặng. ng Năm Thung l n nhn của viện c nhi trong vng. ng Trm ch thường xuyn thăm viếng trại ci v sẵn sng nui người mắc bệnh dịch tại nh mnh..
Nếu tnh thương bc i đ được ức Gisu coi l dấu chỉ của những mn đệ Ngi (Ga 13,35), ta khng lạ g linh mục Emmanuel Triệu sẵn sng nhường tiền bữa ăn n huệ trước giờ xử tử : "Xin cầm tiền v gửi cho người ngho dm ti". Linh mục Phan Văn Minh dặn đừng tổ chức an tng lớn, để dnh tiền gip người bần cng. Linh mục Khanh trong t sẵn sng chữa bệnh cho thn nhn vin cai ngục. V gim mục Henares Minh đi đu cũng mang theo trp thuốc chữa bệnh miễn ph..
Với ng Cai Tả, th yu thương để xứng với tnh Cha yu, ng thường chm chước cho những người mắc nợ v ni "Mnh qun nợ người, Cha qun tội mnh". Với ng Năm Quỳnh th bc i r rệt l hoa quả của đức tin, ng từng ni với gia đnh : "B v cc con khng đồng cho ti lấy của nh để gip người ngho, ti sẽ đi vay mượn hoặc lm thu kiếm tiền gip đỡ họ", v ng ni : "Ti chưa thấy ai hay gip người ngho kh lại tng bấn bao giờ. Kinh Thnh chẳng dạy chng ta phải coi họ như chi thể của Cha đ sao ? Cha đ cho chng ta sống, tất sẽ quan phng cho ta đủ dng". .
Với quan Hồ nh Hy th : "ừng lm việc thiện cch my mc qua lần chiếu lệ, m phải lm với thiện ". ng từng chăm sc nui nấng một người bệnh bơ vơ, suốt 15 ngy sng tối thăm hỏi, v khi người bệnh la đời, đ tổ chức lễ an tng tổ tế. ng cũng nui hai b gi bị bỏ rơi cho đến khi trưởng thnh : một xin đi tu một xin lập gia đnh, ng quảng đại lo đến nơi đến chốn..
Chng ta cn học được nơi cc tn hữu thời tử đạo hai mẫu gương bc i tập thể :
- Thứ nhất l phong tro Thnh Nhi (Saint Enfant). Mọi người thi đua nhau, nhất l cc y sĩ, cc d phước v c b đỡ tm mọi cc rửa tội cho trẻ em bệnh nặng chết yểu. Họ thăm nom, săn sc nui nấng, thuốc men v tổ chức an tng. Nếu cc em sống st, họ dạy gio l v nghề nghiệp cho đến khi tự lập được. Nhiều gia đnh rất quảng đại nhận trẻ mổ ci lm con nui. ịa phận đng trong năm 1843 rửa tội 8273 em (Louvet, Sđd II, tr.128). ịa phận Trung ng Ngoi năm 1855 rửa tội được đến 35.349 em (Bi ức Sinh, Sđd I, tr.258. Sử k địa phận Trung, Ph Nhai 1916, tr.74)..
- Mẫu gương thứ hai thể hiện trong cc ma dịch ton quốc năm 1850- 1851 : cc tn hữu c mặt bn giường cc bệnh nhn, đưa đến nh thương chăm sc, đ l giai đoạn cc linh mục đi lại tự do. Thậm ch ngay tại kinh đ Ph Xun, người ta được chứng kiến những nghi lễ an tng trọng thể, đi đầu l thnh gi nến cao, tiếp đến hai hng tn hữu, rồi linh mục với phẩm phục khăn chong, họ vừa đi vừa ht vang ln bi thnh ca tiễn biệt..
D chưa đi su vo mẫu gương trong cc cuộc tử đạo, th những mẫu gương yu thương của hầu hết tn hữu đầu thế kỷ XIX với mảnh đất v con người Việt Nam, đối với Gio hội hm nay, cũng đủ l một di sản qu gi thi thc ku mời chng ta phải pht huy, với những cch thế hữu hiệu v cụ thể hơn, để phục vụ tha nhn nhất l những người cng khổ..
1,4. Mặn nồng tnh nghĩa gia đnh
Một trong những đng gp của giới Cng gio vo cơ chế Php l gia đnh Việt Nam, l luật lệ một vợ một chồng. Trong giai đoạn văn ha qu ảnh hưởng quan điểm Nho gio "trai năm th bảy thiếp", cc tn hữu đ gp phần đề cao đạo đức thủy chung của dn tộc trong truyện trầu cau. Dĩ nhin khng phải mọi tn hữu đều trung thnh với lời cam kết hn nhn, như ng Gẫm, binh sĩ Huy, Cai Thn, quan Hồ nh Hy... đ c thời gian sa ng, thế nhưng tất cả đều biết trở về để vun đắp lại mi ấm gia đnh của mnh..
Trong danh sch 117, trừ một số theo đạo khi đ trưởng thnh, cn những ai sinh ra trong gia đnh Cng gio đều được rửa tội v gio dục đức tin ngay từ b. Thy aminh y từng mạnh dạn tuyn bố, giữ vững niềm tin l giữ đạo cha ng : "Nếu ti cả gan bước ln thnh gi, th ti xc phạm đến Cha v bất hiếu với mẹ cha. V song thn sinh ra ti đ dạy ti trung thnh với niềm tin cho đến chết". Ni chung cc vị tử đạo khi bị bắt khng thot khỏi tnh cảm quyến luyến với người thn, c điều cc vị chọn lựa Thin Cha v tin tưởng ph thc người thn choi Ngi. Nhiều vị đang bị giam được về thăm gia đnh, đ bnh tĩnh khuyn vợ con vui vẻ cho mnh được chịu tử đạo, rồi tự động trở vo t như cc ng Dũng, Thuần, Ngn, Năm Thung. Ta c thể thấy điều đ trong vi di ngn cuối cng sau :.
- ng Thọ căn dặn cc con vo thăm trong t : "Cc con thn mến, cha khng cn lm g gip cc con ở thế gian ny được nữa, cha chỉ cn lo chuẩn bị tm hồn đn nhận những thử thch cuối cng. Cha đ muốn cha xa la cc con mi mi, nhưng cc con cn c mẹ, hy cố gắng vng lời mẹ. Cc con lớn hy nhớ quan tm săn sc em mnh. Cc con nhỏ phải biết knh trọng vng lời anh chị. Hy thương yu nhau, sing năng lm việc đỡ đầng mẹ. Hy nhớ đọc kinh tối sng v lần chuỗi Mn Ci hằng ngy. Cha trao cho mỗi người một thnh gi ring, hy vui vẻ vc theo chn Cha v kin trung giữ đạo"..
- Y sĩ Phan ắc Ha th ni : "Cha yu thương cc con v hằng chăm sc cc con, nhưng cha phải yu Cha nhiều hơn, cc con hy vui lng vng Cha đừng buồn lm chi. Cc con ở với mẹ, yu thương nhau v săn sc việc nh...."..
Ni đến tnh nghĩa gia đnh, chng ta kh c thể qun một số hnh ảnh như : linh mục Triệu v thương mẹ gi ở lại Huế ba thng dựng nh cho mẹ, nn mới bị bắt. ng đội Trung c con gi được php ở trong t chăm sc, nhưng ng bắt con về để kịp học gio l với bạn b trong xứ. ng Trm Phụng tại php trường gặp lại con gi, c Anna Nhin, đ đeo cho con ảnh thnh gi ở cổ mnh v ni : "Con hy nhận lấy kỷ vật của Ba. y l ảnh đức Gisu Kit Cha chng ta, ảnh ny qu hơn vng bạc bội phần. Con hy lun mang nơi cổ v trung thnh cầu nguyện sớm chiều con nh !". Nếu ni đến gia đnh tử đạo phải kể : anh em c Anr Tường - Vinhsơn Tương ; cha con c n Khảm - Cai Thn ; con rể bố vợ c L Mỹ - Trm ch..
ng L Mỹ v thấy nhạc phụ đ cao nin, mỗi cuộc tra tấn đều tự nguyện chịu đn hai lần thay thế cho cha. Con gi ng L 12 tuổi, trốn mẹ vo t thăm v thưa : "Xin cha can đảm chịu chết v Cha". Cậu Tường 9 tuổi, con trai ng khng đi được, cũng nhắn lời : "Cha đừng lo cho chng con, cha cứ an tm vững lng xưng đạo v chịu chết v đạo". Vợ ng, b Mỹ ni trong tiếng nghẹn ngo : "Vợ con ai m chẳng thương tiếc nhưng ng hy hy sinh vc thnh gi rất nặng v Cha. Hy trung thnh đến cng, đừng lo nghĩ đến mẹ con ti. Thin Cha sẽ quan phng tất cả"..
Như thế, ta thấy những thn nhn của cc vị tử đạo, tuy vẫn tiếc thương, vẫn buồn khc, nhưng cũng can đảm v tin tưởng yểm trợ tinh thần cho cc chứng nhn. Chng ta quan tm đặc biệt đến hnh ảnh một số b mẹ..
- B mẹ của Jaccard Phan, khi nghe tin con chịu chết v đức tin đ reo ln : "Thật l tin vui, gia đnh ta c một vị tử đạo". B ni tiếp : "Xin chc tụng Cha, ti sẽ buồn biết bao, nếu con ti chịu khuất phục trước gian khổ v cực hnh"..
- B mẹ Castaneda Gia, khi em trai vị linh mục đang tm cch bo tin sao cho kho để mẹ bớt buồn. B hỏi : "Tại sao Jacinto của mẹ lại chết ? Anh ấy chết bệnh hay bị giết ?". Cậu Clment hỏi lại : "Vậy mẹ muốn anh ấy chết cch no ?". B đp : "Mẹ mong rằng Jacinto chết v đức tin". Clment liền ni: "Thưa mẹ vng, chnh v đức tin m anh ấy bị giết". Ngay chiều hm đ, b liền đến nh thờ dng aminh để cng với cc tu sĩ ht ln lời kinh Tạ Ơn TE DEUM..
- B Maria Nhiệm, thn mẫu thnh Gẫm, năm 1870, tức l 23 năm sau cuộc tử đạo của con trai, đ đến lm chứng tại ta n phong Chn Phước. B ni : "Khi nghe tin con bị giết, vợ chồng ti khng thảm thiết g hết, chỉ ni : chết như vậy đặng lm thnh"..
- Nhưng hnh ảnh nổi bật nhất l b mẹ binh sĩ Anr Trng, được đức L XIII trong sắc phong chn phước năm 1900 ca tụng về lng can trường, đ theo gương "Nữ vương cc thnh Tử ạo". B c mặt trong cuộc hnh quyết để dng hiến người con trai duy nhất. B đi cạnh con, khng than khc, khng sầu buồn, lại bnh tĩnh khuyn con bền ch. V khi đầu vị tử đạo rơi xuống, b mạnh dạn tiến vo php trường v ni với quan : "y l con ti, xin cc ng trả lại ci đầu n cho ti". Rồi b mở rộng vạt o, bọc lấy thủ cấp của người con yu qu, đem về an tng ngay trong nh..
-- Ho chi Minh Dam tac .. (vietnamcongsans Nuoi heo nhieu lam'' tieu doi nay mai @yahoo.com), October 30, 2004.
1,5. Knh yu ức Trinh Nữ Maria
Nếu ni đến đời sống cc Thnh Tử đạo Việt Nam, chng ta khng thể bỏ qua lng tn sng ức Maria của cc vị. Lng tn knh đ thể hiện qua cc thứ bảy đầu thng, với những cuộc rước long trọng, qua thng hoa v thng Mn Ci mỗi năm, đặc biệt qua việc sing năng lần chuỗi Mn Ci hằng ngy. Nhiều người đọc kinh trn đường đi v lấy chuỗi lm đơn vị tnh đường di. Một niềm an ủi lớn cho giai đoạn thời Tử đạo l việc ức Mẹ hiện ra an ủi tại rừng La-Vang (Quảng Trị) năm 1798 : Mẹ vẫn hiện diện để nng đỡ khch lệ con ci mnh trong những lc kh khăn. Ở đy chng ta lưu tm đến một số sự kiện tiu biểu :
ng Năm Thung bỏ tiền dựng một nh nguyện knh tri tim vẹn sạch ức Mẹ ; ng L Mỹ mỗi tối tụ tập cc phu tuần đọc 50 kinh trước khi đi cng tc ; linh mục Nron Bắc ăn chay cc lễ vọng knh ức Mẹ ; linh mục Dụ khi biết mnh sắp bị bắt đ mang theo hnh trang duy nhất l một trng hạt Mn Ci ; rồi linh mục Federich Tế tự nhận l con đin ức Mẹ. Khi dừng bước ở Macao đợi tu đến Việt Nam, ngi đ cầu nguyện :"Lạy Thnh Mẫu cao vời nhn i, "Tấm lng con đin dại đng thương, "Ngy đm nung nấu can trường, "Lng bao la Mẹ đu phương đp đền. "Trong tm tưởng con hằng mơ ước, "Khắp mun phương loan bo Tin Mừng, "Giờ con gặp cảnh sầu thương, "Như thuyền neo bến trng dương xa vời". "(Rodriguez, Martirologio Oriental III, tr.28)
-- Ho chi Minh Dam tac .. (vietnamcongsans Nuoi heo nhieu lam'' tieu doi nay mai @yahoo.com), October 30, 2004.
Như vậy đ, cc ngi đ trao ph cho Mẹ những ước vọng thầm kn của mnh để xin Mẹ trợ gip. Gim mục Borie Cao ghi lại trong nhật k lời nguyện ngy tận hiến cho Mẹ tại chủng viện
""Lạy Mẹ của con, xin hy tin nơi con, khi con trưởng thnh, con sẽ hiến ton thn cho việc cải ha cc người chưa tin. Xin Mẹ gip con theo con đường v tinh thần của ơn gọi đ. Xin cho con được đau khổ v đức Kit, được đn nhận ngnh l Tử ạo v về đến bến vinh quang".
"ức cha Valentino Vinh trong thư gửi cho Mẫu thn (thư 61) đ ni ln suy nghĩ của mnh, tuy c vẻ hi hước nhưng cũng trn đầy tin tưởng :
""Mẹ , với trng hạt Mn Ci trong tay, với lời Kinh Lạy Cha v kinh Knh Mừng Maria tươi nở trn mi, với tư tưởng thnh thiện trong tm tr, hỏi thế giới cn chi đẹp đẽ hơn ? Mẹ hy thưa với ức Maria về con. Lời cầu nguyệ tốt ấy sẽ đnh gẫy răng quỉ dữ...".
"ến khi đ bị bắt, kinh Mn Ci vẫn l lời kinh hằng ngy của cc chứng nhn đức tin. C khi cc vị chia hai b để đọc lớn tiếng trong t. Gim mục Cao, hai linh mục iểm v Khoa ht vang bi "Ave Maria Stella" (Knh cho Mẹ sao Bắc ẩu) v cầu nguyện : "Như xưa Mẹ đ dng Con Yu Qu trong đền thờ nay xin cũng hiến dng chng con trong cuộc tử đạo hồng phc".
"Linh mục Hạnh thay v dy đạp, đ hn knh ảnh ức Mẹ d bị đnh đng 100 roi. B L Thị Thnh tm sự : "Nhờ ơn ức Mẹ gip sức, ti khng thấy đau đớn". Ngoi ra linh mục Schoeffler ng trong thư, tỏ ra mừng rỡ khi biết tin mnh tử đạo ngy 01-5, ngy đầu thng hoa knh ức Maria. Linh mục Hoan lun đeo trn cổ o ức B cho đến giờ xử tử, ngi ni : "Ảnh ny ti khng thể cho ai được. y l hnh ảnh ức Nữ Vương v l B Cha của ti". Linh mục Cornay Tn khi bị giam trong cũi, vẫn cất tiếng ht, lnh nghe hay nn bo với quan, thế l quan bắt ht mới cho ăn, ngi kể lại trong thư rằng: "Mỗi bữa ăn ti lại c dịp ht thnh ca chc tụng ức Maria".
"Cuối cng, ngay giờ pht hnh hnh, cc vị Tử đạo vẫn cậy nhờ lời chuyển cầu của Mẹ Maria. Linh mục Cornay Tn cầu nguyện "Xin ức Maria chứng gim cho việc sm hối của con...". Hai linh mục Gia v Lim từ trại t ra php trường đ ht vang lời kinh Salve Regina (Lạy Nữ Vương) để chạy đến "Mẹ nhn lnh, lm cho chng con được sống được vui được cậy... Xin cho chng con được thấy ức Gisu con lng Mẹ....". Bởi v thực ra trong thm tm của cc vị, cuộc tử đạo quả l một hiến tế cần nhờ Mẹ lm trung gian để dng ln Thin Cha, như Linh mục Thophane Vnard Ven đ ghi lại lời nguyện trong thư gửi ức cha Theurel :
""Lạy Mẹ V Nhiễm, khi đầu con rơi xuống dưới lưỡi gươm của l hnh, xin nhận lấy ti tớ nhỏ b như tri nho chn được hi, như bng hồng nở rộ được ngắt về dng knh trn bn thờ. Ave-Maria ".
II. TỬ ẠO : HIẾN TẾ TNH YU
"Trong thư chung 1798, Gim mục Alonso Ph đ khẳng định với cc tn hữu thời tử đạo rằng, nếu trong cuộc tử đạo họ khng thể hiện đức yu thương, th kể như l v ch, ngi viết :
""...Phải lấy mlời ni cng việc lm m xưng đạo ra cho thật th. Phải knh mến ức Cha Blời trước hết mọi sự hơn của cải, hơn mạng sống mnh, lại phải yu-thương người ta bằng mnh vậy, v nếu chẳng c đức yu thương d chịu chết v đạo, th cũng chẳng được g sốt. V phc tử đạo tại đức Caritas l lng mến đức Cha Blời trn hết mọi sự, cng yu người ta bằng mnh v ức Cha Blời m chớ"( Thư chung cc ấng Vicario I, tr.63-68). Hiến tế đầu tin của Gio hội l Cha Gisu, ấng đ tự hiến mạng sống mnh v yu nhn loại. Cc vị tử đạo đ theo st mẫu gương của ngi trong cuộc khổ nạn, từ vườn Cy Dầu cho đến đỉnh đồi Canv.
2,1. "Xin cất cho con chn ny"
Lời cầu nguyện của ức gisu trong vườn Cy Dầu gợi ln một thi độ căn bản của cc vị tử đạo l : KHNG CUỒNG TN. khng được chạy theo vinh quang giả dối, d l bằng hnh vi dng hiến hon hảo nhất. Thế nhưng khi no ấng Quan Phng muốn biểu lộ niềm tin bằng hnh động cụ thể, th cc vị phải đi cho trọn con đường của mnh. Khn ngoan v can đảm như hai đức tn ha hợp nơi cc thnh Tử ạo. Khng c quyền liều mạng. Với cc linh mục, vẫn c nghĩa vụ sống gần cc tn hữu, phải rất khn ngoan v thận trọng. Linh mục Tước diễn tả điều đ bằng cu : "Bỏ chạy khi no cn c thể, nếu khng chạy được th xin vng Cha".
Lời Kinh Thnh
"Co c hang, chim c tổ, nhưng con người khng c chỗ gối đầu"
thường được nhắc nhở trn mi cc linh mục tu sĩ. Bị rượt ở thnh ny, cc vị trốn qua thnh khc, nhưng vẫn khng ngừng hoạt động. Trong một l thư đức cha Cunot Thể viết : "D chỉ cn một gio sĩ chẳng lm được g ngoi việc đọc kinh Thần Vụ, th nguyn sự hiện diện của vị đ, cũng đủ nng đỡ niềm tin v sinh hoạt cho cc tn hữu rồi". Ngoi ra, đến khi bị bắt, nếu c thể cc tn hữu sẵn sng bỏ tiền để chuộc mạng cho cc ngi, như linh mục Dũng Lạc hai lần được chuộc, lần thứ ba mới chịu tử đạo.
Ở đy chng ta lưu tm đến năm vị tử đạo trong hai dạng tự nộp mnh :
a/ Hai vị muốn được chia sẻ cuộc tử đạo của thy mnh, họ khng thuộc nhm 12 tng đồ ở vườn Cy Dầu bỏ thy chạy trốn, đ l thy Tự v linh mục Duệ. Thy Tự khi thấy cha Cao bị bắt đ lẽo đẽo theo sau v xin vị linh mục nhận mnh l mn sinh để được chia sẻ những gian lao của Ngi. Vị thừa sai cảm động trao cho thy nửa chiếc khăn để lm kỷ vật, v thy Tự đ giữ khăn đ cho đến chết. Ngy hnh quyết, thy xin được xử ngay tại nơi đ thấm mu người cha thn yu mnh năm trước.
Cn linh mục Duệ đ 83 tuổi v về hưu được su năm, khi đức cha Y gh thăm v hỏi : "Cụ cn sức theo ti ln thủ phủ Nam ịnh chăng ?". Cha Duệ hiểu vị Gim mục muốn ni đến việc tử đạo nn đp : "Khi no đức cha bị bắt, xin cho php con theo cng". V thế khi hay tin vị gim mục đ bị bắt, cha thường la lớn để binh lnh đến bắt Ngi. Trong ngục khi biết đức cha đ bị chm, cha Duệ liền bỏ chiếu nằm đất v ni : "Gim mục l cha đ phải xử, ta l con m nằm chiếu sao phải lẽ".
b/ Trường hợp thứ hai l ba vị tử đạo tự nộp thế mạng cho người khc, đ l : Linh mục Gioan ạt vừa dng lễ xong th qun lnh vy bắt. Cha đ chạy thot, nhưng v để qun o lễ, cha thấy qun lnh tra tấn gia chủ nn ra nộp mạng v ni : "Vẫn biết ti c thể thot, nhưng như thế anh chị em sẽ bị khổ nhiều". Vị thứ hai, thừa sai Gagelin Knh, viết thư xin php gim mục cho mnh ra trnh diện để tn hữu Bnh ịnh được bnh an. Vị thứ ba l linh mục Vin, cha đ trốn an ton trong vườn ma dy đặc, nhưng khi thấy qun lnh đnh đập tra khảo con của chủ nh, cha cũng tự động ra thế mạng. Những mẫu gương ny lm ta lin tưởng đến thnh Maximilien Kolbe ở trại tập trung ức quốc x sau ny.
2,2. Khng để ai lin lụy
Như ức Gisu trong vườn Cy Dầu đưa tay cho qun lnh bắt, nhưng yu cầu cho cc mn đệ được tự do, cc vị tử đạo tuyệt đối khng để ai bị lin lụy. Một người duy nhất khai tn năm su tn hữu v tưởng những người ny đ trốn l quan Hồ nh Hy, lời khai của ng lm lin lụy đến 29 người. ng hết sức hối hận, v ni : "Ti cam chịu mọi cực hnh để nn giống ức Kit, để đền b tội lỗi của ti".
Linh mục Nghi đi đu cũng mang theo vi nn bạc, c giao cho lnh, để chủ nh nơi ngi trọ được bnh an. Linh mục Federich Tế khi bị bắt đ yu cầu, v lnh nghe ngi thả những gio hữu đang bị tri. ức cha Cao d bị đnh đập, khng khai tn bất cứ ai, sau quan cho li thy Tự ra đnh v ni họ sẽ đnh thy mi nếu ngi khng khai. Thế l cha liền kể tn vi người đ qua đời, quan vui vẻ tha cho thy Tự, nhưng khi kiểm tra lại mới biết những người đ đ chết. Quan hỏi : "Sao ng cứng đầu thế ?" Cha đp : "Thưa, cu hỏi của quan ti khng thể trả lời khc hơn được".
Bốn linh mục m thầm bỏ gio xứ để cc tn hữu được an ton. Cc vị đi m chẳng biết sẽ đến đu, đ l linh mục ỗ Yến, Vinhsơn iểm, Borie Cao v Nron Bắc. Trường hợp thừa sai Schoeffler ng bị bắt chung với một linh mục Việt v hai ch gip lễ, khi qun lnh đi tiền chuộc, cha yu cầu thả những người kia ra, lấy cớ chỉ c họ mới biết chỗ để tiền, đến khi họ đ đi xa, cha ni r muốn chỉ một mnh bị bắt. Ngoi ra ta phải kể đến Năm Quỳnh, v lm trm họ nn giữ số cc tn hữu, khi thấy qun lnh giữ cuốn sổ đ, ng nhắn con trai đưa 50 quan tiền để chuộc lại.
Một hnh ảnh tiu biểu nhất của việc khng để ai lin lụy l linh mục Tự. Khi bị giam giữ, cha thấy trong sổ sch bị tịch thu c cuốn sổ ghi tn cc tn hữu xứ Kẻ Mốt, cha ln đem về trại giam, rồi tm cch chuyển ra ngoi. Nhưng v qun lnh canh giữ qu kỹ lưỡng khng thể lm g được, cha liền bầy kế xin một chiếc chiếu đắp cho đỡ muỗi, rồi nằm trong chiếu ngi nhẩn nha nhai v nuốt từng tờ cuốn sổ ấy. Dĩ nhin "mn ăn" ny khng hợp khẩu vị cht no, nn mới được hai phần cuốn, cha đ thấy rt cổ khng nuốt nổi nữa, phần cn lại cha đnh nhai nt rồi giấu dưới gầm phản.
2,3. Khng man tr,
Khi xưa trong cựu ước, c cụ Eleazaro khng chấp nhận giả bộ ăn của cng, một số vị tử đạo khng chấp nhận mọi hnh thức kha qu tr hnh. Nhiều linh mục như cha Ty, Yến, Khanh, Hưởng, Tịnh... nhất định khng khai man l lịch l lang y d được hứa trả tự do.
Nhiều khi quan tm v thương tnh, tm cch giải gỡ kh khăn lương tm của cc chứng nhn đức tin. Họ yu cầu cc vị giả bộ bước qua Thập gi chứ khng cần lm thực sự. Linh mục Minh, quan chỉ đi gật đầu l sẽ k giấy đ bước qua Thập gi. Nhm năm người thầy Mậu, y v cc anh Mới, ệ, Vinh, quan chỉ yu cầu "đi vng quanh Thnh Gi". Ring với linh mục Yến, quan vẽ một vng trn rồi yu cầu bước qua vng đ. Nhưng tất cả cc vị khng thực hiện, v thấy r rệt đ l dấu bỏ đạo.
Thy giảng Nguyễn Cần, quan ni nhắm mắt bước đại qua Thập gi, thy đp : "Thưa quan, mắt th nhắm được, chứ lng v tr khn khng thể nhắm được, nn ti chẳng lm". Một số gio hữu đ bỏ đạo dụ dỗ thy : "Tội no Cha chẳng tha, thnh Phr chối Cha ba lần cn lm thủ lnh Gio hội.". Người khc lừa dối : "Cha Retord nhắn thy cứ bước qua Thập gi, rồi về sẽ liệu sau". Thầy Cần đp : "D thin thần c xuống bảo ti bỏ đạo, ti cũng chẳng nghe nữa l cha Liu. Hơn nữa ti biết chắc ngi khng ra lệnh cho ti như vậy".
2,4. Như một Thnh lễ cuộc đời
Thế nhưng, cc vị tử đạo đ khng chết chỉ v một l tưởng, một thức hệ hay một tham vọng no cả. ối với cc ngi, sự hiến dng chnh v một ấng m cc ngi yu mến l ức Gisu, ng Năm Quỳnh khi bị xử giảo, nằm giang tay trn đất cn ni : "Xưa Cha cũng giang tay thế ny để chịu đng đinh". ức cha Sanjurjo An viết : "Chớ g mu ti ha với mu ức Kit trn đổi Canv tẩy rửa ti sạch mun vn tội lỗi". Linh mục Gagelin Knh ni : "Ti ước mơ trở thnh tro bụi để kết hợp với Cha Kit. Ti giữ từ ci đời ny, khng hề thương tiếc điều g, chỉ nhn ln Cha Kit chịu đng đinh, đủ an ủi ti về mọi đau khổ v cả ci chết nữa".
Linh mục Dụ tm sự với người vo thăm rằng : "Sức ti tuy đ giảm, nhưng cn chịu đựng được. Cha chng ta đ chịu bao hnh khổ để cứu độ nhn loại. Ti cũng sẵn lng chịu những sự kh ny để nn giống Cha Kit phần no". Linh mục Hiển lại ni : "Ti sẵn sng chết v ấng đ chết cho ti". Ngoi ra, tất cả cc vị tử đạo đều thấy ci chết của mnh như một hiến tế, tất cả đều cầu nguyện, hiến dng đời mnh trong những giy pht cuối cng, v khi biết chnh xc ngy xử, cc vị thường chuẩn bị tinh thần bằng những hy sinh tự nguyện, hoặc bằng ăn chay hm mnh, hoặc bằng những thời gian di suy niệm.
C hai hnh ảnh đng ghi nhớ đặc biệt : ng Tống Viết Bường, trường hợp đặc biệt xử về đm, đ tm cch đi chậm để xin được chết trn nền cũ nh thờ Thợ c, Huế. Chnh nơi đ từng bao năm thng cc tn hữu tụ tập dng ln Cha Hiến lễ tối cao l ức Gisu, th cũng tại đy, ng hiến dng chnh mạng sống mnh.
Hnh ảnh thứ hai l gim mục Henares Minh, sau khi người học tr yu qu l thy Chiểu bị xử trảm, ngi knh cẩn đn lấy thủ cấp của thy, rồi dng ln cao như một lễ vật tinh tuyền knh dng Thin Cha. Cả php trường đều thinh lặng ngất ngy trong giy pht c một khng hai đ, giy pht kết tinh trọn vẹn cuộc đời dng hiến của một người con ci Cha.
Như vậy tử đạo chnh l một thnh lễ cuộc đời. L thư linh mục Hương ngy p cuộc tử đạo ni r ln điều đ : "Giờ long trọng đ điểm, xin cho tất cả mọi người đ thương mến v nhớ đến ti... Trng cậy vo lng ức Gisu nhn từ, ti tin Ngi thứ tha mun vn tội lỗi cho ti. Ti tự nguyện hiến dng mu v mạng sống v yu mến Ngi, v v những linh hồn yu dấu m ti muốn phục vụ hết mnh... Ngy mai sẽ l ngy hiến tế của ti. Xin cho Cha được thể hiện". V như ức Gisu xưa trn đổi Canv, ngi kết thc bằng lời nguyện : "Trong tay Ngi, Lạy Cha, con ph thc hồn con".
Tm lại, tử đạo chnh l Hiến Tế Tnh Yu. oạn thư sau đy của đức cha Retord Liu gởi cho linh mục Hương ở trong t, tuy l một suy niệm dựa vo danh xưng vị thừa sai, nhưng tiềm ẩn bn trong nghĩa su xa của tất cả cc cuộc tử đạo :
"Ti đ chc lnh cho cha khi đ đặt cho cha danh xưng đẹp đẽ CỐ HƯƠNG , nghĩa l người cha của qu hương, l hương trầm v l hương thơm. Chnh lc ny đy, qu hương yu dấu đ đang sắp xuất hiện cho cha trong nh huy hong, v cha sắp l một trong những cng dn hạnh phc. Chnh lc ny đy, Hương trầm qu gi chuẩn bị đốt ln trn bn thờ tử đạo v bay đến tận ngai ấng Vĩnh Cửu. Chnh lc ny đy, Hương thơm đng ca tụng sẽ lm hi lng ức Gisu như bnh hương của c Madalena, sẽ lm cho thin thần v loi người, trời v đất hn hoan v hương vị ngọt ngo của n".
Vậy đ, mỗi cuộc đời tử đạo l cuộc tự hiến. ức cha Gunot Thể tm sự : " Nhn cc bạn từng người bước ln bn thờ tử đạo, ti thấy mnh c đơn qu, ngy đẹp nhất đời ti l ngy được hiến tế trn bn thờ tử đạo".
Cuộc đời cc chứng nhn đức tin chịu đốt chy trong lao khổ, trong ngục hnh, v cả ci chết đều như hương trầm dng ln Thin Cha, sẽ tỏa hương thơm ngt cho ngn mun thế hệ.
III. TỬ ẠO L CHỨNG TỪ
Nguyn việc cc vị tử đạo chấp nhận ci chết v niềm tin đ l một chứng từ mạnh mẽ với mọi người tham dự. Thế nhưng, ngoi chứng từ bằng mu đo, cc vị tử đạo cn lm chứng cho nội dung Tin Mừng bằng thi độ của mnh với vua quan, bằng sự lin đới nội bộ v nhất l bằng lời ni, giải thch về đạo hoặc truyền giảng Phc m ngay trong ngục thất.
3,1. Thi độ với vua quan
"Ni chung tất cả cc anh hng tử đạo đều tỏ vẻ knh trọng giới quan quyền, cc vị ni năng lịch sự, ha nh, thưa bẩm đng qui cch. Dường như đối với cc vị, phải tm mọi cch để gip quan qun gặp được Chn l của Tin Mừng. C khi cc vị ni r tưởng đ, như trường hợp linh mục Trạch : "Nếu quan muốn sự sống đời đời, hy thờ lạy Thnh gi ny". Cn bnh thường, cc vị n tồn, tế nhị giải đp những thắc mắc, biện bc những dư luận sai lầm. V thế cc quan đi lần biểu lộ tấm lng mến thương cảm phục như trong vụ n linh mục Hưởng, vin quan thấy tử tội c dng dấp một đạo sư, nn hứa hẹn nếu chịu bỏ đạo, sẽ thu xếp cho ngi đến trụ tr Cha Non Nước ở Ninh Bnh.
"Thừa sai Bonnard Hương tm sự : "Trước mặt vua quan, ti c kinh nghiệm cụ thể lời đức Gisu: Cha Thnh Linh sẽ ni thay cc con. Thực vậy, chưa bao giờ ti ni tiếng Việt lưu lot v dễ dng như thế". Trường hợp đức cha Cao cho ta thấy, cc vị tử đạo c lẽ cn coi quan quyền như những tc nhn trong chương trnh quan phng của Cha. Khi vin quan vừa đọc xong bản n tử hnh, ngi ni : "Thưa quan, từ b đến nay ti chưa lạy ai, v bn u chu đ l hnh vi knh trọng chỉ dnh cho ấng Tối Cao. Nhưng điều ti vừa nghe lm ti qu vui mừng, xin được by tỏ lng tri n của ti theo lối ng Phương". Rồi ngi quỳ xuống định lạy, nhưng vin quan đ kịp thời cản lại.
"Hai đoạn thơ sau đy cho ta thấy r thi độ bất bạo động của cc vị tử đạo. Một đng cương quyết đấu tranh cho tự do lương tm của con người, đng khc vẫn lun lun muốn l trung thần của nh vua. Bi thứ nhất của ng L Mỹ :
""Gng đng xiềng mang, dạ nguyện kinh, "Những say về đạo hả về tnh "Vai mang bốn điệp tai thm ấm "Xổng xểnh ba vng cổ lại thanh "Php nước đnh lng khng on thn "Nghĩa Thy để dạ vẫn đinh ninh "Khiến sao nn vậy no lo nghĩ "Ph mặc Hong Thin sự tử sinh." oạn thơ thứ hai của linh mục on Cng Qu gởi cho mẫu thn :
""... Dầu trăng tri gng cm t rạc, "Chn ngục hnh xiềng tỏa chi nề, "Miễn vui lng cam chịu một bề "Cho trọn đạo trung thần hiếu tử...".
3,2. Lin đới tập thể
Một chứng từ kh đặc biệt cc tn hữu thời tử đạo nu ln với quần chng l việc họ lun gắn b, thng cảm v sẵn sng san sẻ những kh khăn, cũng như lin đới với nhau để tuyn xưng niềm tin của mnh. Khng cảm động sao được, hnh ảnh c b chu 5 tuổi ở Ty Ban Nha mỗi ngy cầu nguyện cho bc gim mục Henares Minh : "... Trung thnh phục vụ Cha suốt đời, v nếu cần để tn vinh v lm hiển danh Cha hơn, xin cho bc được hiến dng mạng sống v yu Ngi". Ấy thế m em chỉ biết : "Bc tn aminh, tu dng aminh, đang truyền gio ở thật xa, nơi người ta đang bch hại cc Kit hữu".Khng cảm động sao được, cụ n Khảm vốn l tin chỉ lng Quần Cống, đang khi qun lnh bao vy lng, cho m đi rao: "Trnh quan vin lng nước, c lệnh cụ n, truyền rằng : ai m qu kha phải phạt ba roi v bị đuỗi khỏi lng". V ngay trước mặt qun lnh, cụ n đứng ra ngăn cản một tn hữu nht sợ định đạp ln Thnh gi.
-- Ho chi Minh Dam tac .. (vietnamcongsans Nuoi heo nhieu lam'' tieu doi nay mai @yahoo.com), October 30, 2004.
Khng cảm động sao được, một linh mục Tuần đang ở nơi yn hn, khi hay tin vị thừa sai Fernandez Hiền khng c nơi ẩn tr, đ đến gặp để cng nhau trn đường lưu lạc, cng phơi nắng phơi sương nhiều ngy trong đồng lầy, cng bị bắt v cng bị kết n, c điều cha Tuần chết rũ t mấy ngy trước buổi hnh quyết. Khi cc vị tử đạo bị bắt, cc vị vẫn tm được nguồn khch lệ từ bn ngoi qua thư từ, thăm viếng, tiếp tế. Cc linh mục tm đủ mọi cch vo thăm cc chứng nhn đức tin để đưa Thnh Thể v giải tội cho họ. Linh mục Lựu đ bị bắt khi lm mục vụ cho cc tn hữu trong ngục t Mỹ Tho. ọc đoạn thơ sau đy của đức cha Retord Liu gởi linh mục Khoan trong t, chng ta thấy phần no nội dung những mối lin đới đ : " Sch c cu : Chết vinh hơn sống nhục. Hy coi những kẻ bội gio, cuộc đời họ đng tủi hỗ biết bao. Ngược lại, khắp bốn phương thin hạ đều vang lời ngợi khen những ai chết cho đức tin. Cc vị tử đạo như tiếng kn thin quốc với m điệu vang lừng mun người lắng nghe. Những kẻ chối đạo, ở lại trần gian chỉ chờ lưỡi ru chặt đem về tiếp lửa cho hỏa ngục...Ti viết cho cha những lời vắn tắt vội v ny. Ước mong n thnh ngọn gi đưa cha lướt m đến bến bờ qu hương. Ước mong n thnh b hoa rực rỡ với ln hương thơm ngt tỏa niềm tin t thắm tm hồn cha trong cuộc chiến cuối cng. Xin knh cẩn tạm biệt cha, xin knh cẩn hn ln gng cm xiềng xch của cha. Trong lc cầu nguyện xin đừng qun ti nh". Như vậy, chng ta thấy cuộc đời tử đạo của mỗi người khng chỉ một mnh mnh biết, nhưng thường mang tầm vc tập thể. Sự bền vững của một người c tc động khch lệ đến nhiều người. ức cha An xin qun lnh đừng chm mnh chết sớm, nhưng ngi yu cầu họ chm ba nht : "Một tạ ơn Thin Cha cho lm người v đến Việt Nam rao giảng Tin Mừng; một cm ơn cng sinh thnh dưỡng dục mẹ cha; v một để lm gương cho cc tn hữu". Linh mục Tuần khẳng định : "Sao ti lại phải bắt chước những kẻ bội gio, mẫu gương ti soi l hai gim mục (đức cha Y v Minh) của ti ". Với những chứng nhn đức tin cng bị giam, tnh lin đới của họ cn cụ thể hơn. Một người ra ta trở về, cc người khc xm vo chăm sc những vết thương, hỏi han về cuộc điều tra v thuật lại cho nhau những lời đp khẳng khi khi đối diện với quan quyền. Rồi họ cng nhau tạ ơn Cha đ cho anh em mnh vượt qua cơn thử thch. ẹp lm sao hnh ảnh linh mục Hoan tuy tuổi gi tc bạc, cổ mang gng, tay đeo xiềng xch, mỗi ngy đi từ phng giam ny qua phng giam khc để khch lệ cc tn hữu. ẹp lm sao hnh ảnh hai ng Thọ v Cỏn sẵn sng qu xuống, liếm từng vết thương ba vị linh mục Ngn, Nghi, Thịnh theo đi hỏi của quan. ẹp lm sao linh mục Vinhsơn Lim đ bnh vực cho bạn (Castaneda Gia) bằng ci gi chnh mạng sống mnh, khi ni : "Xin quan nếu tha th tha cả, nếu giết th giết cả". Nhm năm người, hai thy Mậu, y v ba anh Mới, ệ, Vinh khi thấy linh mục Tự, chỗ dựa tinh thần của nhm đ bị xử tử cả năm người đ thất vọng chn nản. Nhưng khi họ ngổi lại với nhau, n lại những lời khuyn của thy mến yu, năm người đ tm được can đảm. Họ gởi thư cho cha chnh dng aminh để xin khấn dng Ba ngay trong ngục, rồi hợp lực với nhau lm tng đồ tại nh giam. Chỉ một thời gian ngắn, thy Mậu đ viết thư loan tin mnh rửa tội được 44 người. 3,3. Loan bo Tin Mừng Lời Cha khng thể bị tri buộc. Nếu nhiều chứng nhn đức tin chẳng để lại di ngn no ngoi thi độ quả cảm xc nhận v cương quyết : "Ti l Kit hữu" hoặc "Ti khng bao giờ đạp ln Thnh gi", th trong số 117 Thnh Tử ạo Việt Nam, ta cũng thấy được nhiều mẫu gương nhiệt tm tng đồ c tnh cch sng tạo. Linh mục Federich Tế, chnh bảy năm rưỡi trong t, đ kho quan hệ với cai ngục để tự do thăm viếng phục vụ cc tn hữu Thăng Long, đến độ đức cha Longer Gia dự định đặt ngi lm cha sở xứ Thăng Long. Bảy thng trước ngy xử, cng với linh mục bạn l cha Liciniana ậu, hai vị rửa tội được trn 100 người. Hai linh mục Gia v Lim c cơ hội may mắn khc, trong ba ngy tham gia "Hội đồng Tứ Gio" trao đổi ba đề ti lớn của ci nhn sinh : Người ta bởi đu m c ? sống để lm g ? v chết rồi đi đu ? Hai ngi đ lm chứng cho sự thật v niềm tin Cng gio. Cn "đức thy" Tuấn (Hermosilla Lim) bị giam trong cũi trong 10 ngy, tuy lom khom đứng khng được m nằm cũng chẳng đặng, nhưng ngi đ giảng đạo v rửa tội cho con trai vin ội Bi. Về gio dn c ng cai L ăng Thị đ dạy đạo cho một phạm nhn cng bị xử, buổi sng ngy ra php trường anh đ nhận lnh b tch rửa tội, thế l ng Thị c một người bạn đồng hnh về Thin Quốc. i khi việc loan bo Tin Mừng khng thể hiện bằng ngn ngữ m bằng hnh động. ng ổng đ bị p lực khắc ln m chữ Tả đạo, ng can đảm chịu đau lần thứ hai để rạch xa chữ tả đạo, khi khc lại chịu đau lần thứ ba để khắc thay vo hai chữ "Chnh đạo". Linh mục Hiển, 71 tuổi, mỗi buổi tối chăm ch vẽ trn vải những hnh thnh gi đẹp với những nt trang tr hoa văn để tặng cho cc tn hữu vo thăm. Những hnh thnh gi đ được chuyền tay nhau, gip một số tội nhn thống hối, một số người nht đảm v tm lại được lng can trường, nn cc tn hữu đến xin ảnh rất đng. Vị linh mục phải chờ anh bạn t khắc hnh thnh gi trn gỗ để in hng loạt ban pht cho họ. Thế đấy tuy ở trong t, cha Hiển đ gy được phong tro knh thnh gi rộng ri ở Nam ịnh. Một trường hợp loan bo Tin Mừng khc cũng kh đặc biệt. Linh mục Tự đến ngy bị xử tử, đ xin php quan được mặc o dng aminh v m thnh gi ra php trường. Trước khi bị chm, cha xin ni đi lời v ứng khẩu giảng gần một giờ về ức Gisu, về ơn Cứu độ, về tnh huynh đệ mọi người l anh em.IV. CHN DUNG CC VỊ TỬ ẠO
Trong cc phần trn, chng ta đ quan st cc anh hng tử đạo trong sinh hoạt hằng ngy, nghin cứu về tm tư v lời ni cc vị. Giờ đy chng ta cng nhau chim ngưỡng chn dung cc ngi, dựa vo thi độ trong giờ pht cuối cng cuộc đời chứng nhn, chng ta thấy được tư thế, nt mặt v c lẽ cả nh mắt của cc ngi nữa.4,1. Lng anh dũng ho hng
Một quan niệm sai lầm cc tn hữu dễ mắc phải l tưởng tượng cc vị thnh qu linh thing như những thin thần, nghĩ rằng với ơn Cha, cc vị tử đạo chẳng cn biết đau đớn g nữa. Thực ra, cc vị vẫn mang thn phận rất người như chng ta, cũng sợ đn đnh tra tấn v luyến tiếc cuộc sống trần gian. Ngay trong số 117 Hiển Thnh Việt Nam, cũng khng t vị đ từng đạp ln thnh gi, c điều sau đ cc vị đ hồi tm v tiếp tục chọn Thin Cha.
Trong vụ n ba thnh Huy, Thể, ạt, th 500 binh sĩ Cng gio Nam ịnh, ngay hm đầu tin đ c 485 người nghe Tổng đốc Trịnh Quang Khanh dy đạp thnh gi. t bữa sau 15 người chỉ cn 9 kẻ trung thnh, rồi cn 5, cn 3 v ba người cuối cng cũng một lần chối đạo. ến khi về nh nghĩ lại, ba ng họp nhau nộp đơn xin tiếp tục giữ đạo v phải vo thẳng kinh đ dng sớ tận tay ức vua. Từ đấy cc ng dũng cảm chịu mọi hnh khổ cho đến chết.
Thy giảng Tma Ton, 76 tuổi, đạp ln thnh gi những hai lần. Nhưng khi đ thng hối, thy chấp nhận mọi thử thch cch can đảm lạ thường. C lần sau 13 ngy bị lột trần, bị tri ngoi sn phơi nắng phơi sương, bị mọi người qua lại sỉ nhục, hnh hạ. Thế m khi quan cho dọn một mm cơm yu cầu thy ăn rồi bỏ đạo, thy ni : "Nếu ăn m phải bỏ đạo, ti sẽ khng bao giờ ăn". V thy bị bỏ đi chết gục trong nh giam.
ng Năm Thung bị n lưu đy xuống Vĩnh Long. sau nhiều ngy đi bộ mệt nhọc, ng khng chịu dừng lại Saigon, cương quyết đi trọn hnh trnh đến tận nơi bản n qui định. V rồi vừa đến Vĩnh Long, ng đ kiệt sức, trt hơi thở cuối cng. Linh mục Hạnh từng được mệnh danh l "Laurenso Việt Nam", v lần kia sau một trận đn, cha đ bnh thản chắp tay sau lưng v ni : "Lm quan lớn m bất cng, bắt một mng chịu cả, cn mng kia chẳng phải chịu g hết".
Ch kh b (L thị Thnh), vị thnh nữ Việt Nam duy nhất, cũng khng thua km cc bậc nam nhi. Quan qun cho cột cc ống tay o rồi bỏ rắn vo trong người, b vẫn bnh tĩnh đứng yn khng nhc nhch, khng sợ hi. Con ci vo t thăm, khc lc khi thấy thn thể mẹ bầm tm, o b bết những vết mu, b mỉm cười an ủi : "Sao con lại buồn, mẹ mặc o hoa hồng đấy con ạ". B coi những vết mu như vng hoa khoc ln cổ người chiến sĩ thắng trận trở về.
Lng anh dũng của cc chứng nhn tử đạo đ được t điểm thm bằng sự kin tr theo năm thng. Chấp nhận bản n, v bnh tĩnh chờ đợi, khng một ai quyn sinh để tự kết liễu đời mnh. Một phụ nữ ngoại gio tặng linh mục ạt lọ độc dược để khỏi ko di những ngy bị tra tấn khổ đau; một vin quan yu cầu đức cha Y uống thuốc độc theo kiểu những người "qun tử" ng Phương thường lm. Nhưng cc ngi lại dng chnh cơ hội ấy trnh by quan điểm Gia hội về mạng sống con người.4,2. Lng bao dung thứ tha
Nếu lng anh dũng gip cc vị tử đạo bnh thản đn nhận ci chết khng run rẩy, khng quỵ lụy khc than, th lng bao dung thứ tha mới l đặc tnh phn biệt vị tử đạo với những vị anh hng v l do khc.
Cc tn hữu chỉ thực sự chết v đạo nếu biểu lộ được tnh yu, lng nhn i, sự bao dung của Tin Mừng. Cc vị chắc chắn khng đồng với bản n bất cng của triều đnh nhưng như ức Gisu trn thnh gi vẫn cầu nguyện cho qun lnh giết hại mnh, cc chứng nhn tử đạo vẫn tiếp tục yu thương vua quan v chnh những người hnh xử mnh.
- Thừa sai Gagelin Knh gửi thư cho bạn b : "Ti sẵn lng tha thứ cho những kẻ p bức ti".
- Chuyện linh mục Thophane Vnard Ven,khi vin quan ni : "Ti phải theo lệnh vua, đừng giận ti nh", ngi đp :"Ti chẳng ght g ai cả, ti sẽ cầu nguyện nhiều cho quan".
- Cụ Hong Lương Cảnh lm cho quan qun ph ln cười, v khi họ yu cầu cụ đọc : "Cầu Cha Gisu, xin cho cc quan trị nước cho yn cng ngy cng thịnh".
- Linh mục Minh trong t đ giải tội cho bếp Nhẫn, kẻ đ dẫn lối cho quan qun bắt ngi. Cũng vậy, linh mục Vin, trn đường ra php trường, ban php lnh x giải cho hai phụ nữ tố gic nơi cha tr ẩn.
- ng L Văn Phụng tại php trường nhắn nhủ con trai mnh : "Con ơi, hy tha thứ, đừng tm bo th kẻ tố gic ba nh". V dặn d thn hữu : "Hy tha thứ cc bạn ơi. Hy tha thứ, v chnh ti đ thứ tha".
- Linh mục Khoan v hai thy Thnh, Hiếu trước lc bị xử chm đ giơ tay ln trời cng cẩu nguyện : "Vinh danh chc tụng ngợi khen Thin Cha, Cha trời đất, chng con hiến dng mạng sống cho Ngi. Xin Cha chc phc cho nh vua được cai trị lu di trong an bnh. Xin biến đổi tri tim vua, để vua tin theo đạo thật, đạo duy nhất đem lại cho con người hạnh phc đch thực".
Việc chim ngưỡng lng bao dung thứ tha của cc vị tử đạo cho php chng ta mường tượng ra khun mặt của cc ngi: khng một cht bất mn tức tối, khng một cht on ght hận th, nh mắt v nụ cười của cc ngi tot ln nt dịu hiền thng cảm. Thế nhưng, cn hơn thế nữa, cc ngi trn trề hn hoan ngước nhn về trời cao v trong thm tm, cc ngi tin tưởng rằng : ci chết tử đạo l ci chết vinh quang, sẽ khai mở cho cc ngi vo cuộc sống mới mun đời bất diệt.4,3. Niềm tin phục sinh
"Linh mục Xuyn trong thời gian bị giam đ phổ biến cho cc tn hữu bi v lục bt sau : "Ai ơi giữ lấy ti khn "Dẫy trn tin cậy đầy lng mến yu "Gươm đao đe dọa dẫu nhiều "Quỉ ma cm dỗ sớm chiều đe loi "Ai m thắng được trn đời "Mai sau hưởng phc ci trời cao sang.
Với cc vị tử đạo, ci chết chnh l cuộc thử thch cuối cng m họ sẵn sng mong đợi. Thy Mậu đại diện cho anh em ni với quan : "Thưa quan, chng ti mong ước về bn Cha như nai mong tm thấy suối vậy".
ng n Khảm vui vẻ ni với mọi người : "Cha con chng ti hm nay vo Nước Thin ng đy". Linh mục Hạnh cũng tươi tỉnh đi cho mọi người : "Anh em ở lại, chng ti đi về Thin đng nh". ng Cỏn khi thấy người anh em sụt si nước mắt, ng ni : "Sao anh lại khc, lẽ ra phải mừng cho ti chứ".
Ngoi ra trong cc bức thư trao đổi với gia đnh v bạn b, cc vị tử đạo khng cho vĩnh biệt mọi người m chỉ cho tạm biệt, hẹn ngy ti ngộ. Thy Uyển trả lời thắc mắc kẻ dọa chm đầu m thấy thy khng sợ rằng : "Hy chm đi, đến ngy phn xt, ti lại được ci đầu khc". Linh mục Xuyn diễn tả niềm tin ny bằng cu : "Thưa quan, ti chọn ci chết để được sống đời đời, hơn l nghe quan sống thm t lu rồi mun đời bị tiu diệt".
Linh mục L Bảo Tịnh th ni : "Thn xc ti đy, cc ng muốn lm g th lm, ti sẵn sng khng on thn, n chết đi, nhưng mai ny sẽ sống lại vinh quang". Niềm tin sống lại của cc chứng nhn ấy được bộc lộ kh r nt, v chnh vua Minh Mạng cũng phải lo lắng bồn chồn trong vụ n linh mục Gagelin Knh. Chnh vua ra lệnh canh mả vị tử đạo ba ngy, sợ ngi sống lại, rồi cn cho đo ln xem hi cốt c cn đ chăng, sau mới chn lại.
Hnh ảnh tuyệt đẹp về niềm tin phục sinh của cc vị tử đạo l cu chuyện linh mục Khoan v hai thy Hiếu, Thnh, nhưng trong những ngy bị giam bị giữ, ba vị chia b ht kinh Tạ Ơn TE DEUM bằng tiếng Latinh. Lời kinh Te Deum ấy nối kết cc vị với Gio hội sơ khai, khi cuộc bch hại 300 năm chấm dứt. Lời kinh trn trề tin tưởng v ph thc trong niềm tri n Thin Cha. Lời kinh nối kết cc vị với cộng đon cc Thnh trn Thin quốc :"Tu Thượng ế, ny thần dn xin ht mừng trước bệ "Tuyn xưng Ngi l Cha Tể cn khn ... "Suy tn Cha, bậc tng đồ hợp xướng "Tn tụng Ngi bao thế hệ tin tri "on tử đạo quang huy hng dũng "Mu đo đổ ra minh chứng về Ngi... "Ci lạy Cha xin ph hộ bề ti "Ngi cứu chuộc bằng bửu huyết tun trn "Xin được họp đon cng mun thần thnh, "Phc min trường vui hưởng nh vinh quang".
Rồi ngay tại php trường, ba vị lại tiếp tục cầu nguyện bằng thnh ca. Như trong đm phục sinh, cha Khoan ht ba lần lời Allluia, mỗi lần với cung giọng cao hơn. Xen kẽ vo đ, hai thy giảng cng ht thay cộng đon theo cao độ của vị chủ sự : ALLLUIA, ALLLUIA, ALLLUIA. Như vậy đ, cc vị tử đạo đ diễn tả lại trong đời mnh cuộc khổ nạn của ức Kit, nhưng l một ức Kit phục sinh. 117 hiến tế tnh yu cũng l 117 chứng t niềm tin của những con người xc tn rằng : chết v đức Kit, chết đi l sống lại trong cuộc sống mun đời. Kết luận"Cuối cng, bi học rt ra từ những ci chết của cc vị Tử ạo l bi học của sự sống. Ci chết nguyn n chẳng c gi trị g hết, chnh sự sống mới lm nn mun điều huyền diệu. Sự sống đ chnh l tnh yu với con người chung quanh, tnh yu với những g cao thượng v chn thật. "Tnh yu đ bng ln cch mnh liệt trong mầu nhiệm tự hủy v hiến dng. Bi học của cc vị tử đạo khng phải l khơi ln mu nng tm đến ci chết, m chnh l sống hiến thn từng giy từng phtđời mnh cho Thin Cha v tha nhn. "Sự sống đ lun ku mời chng ta : mỗi ngy chết đi những yếu đuối tầm thường, để can đảm lm chứng t đấu tranh cho Chn l. Sự sống đ hứa hẹn với chng ta một ngy sau rạng rỡ, ngy đon tụ với cha anh chng ta trn ci bất diệt.
-- Ho chi Minh Dam tac .. (vietnamcongsans Nuoi heo nhieu lam'' tieu doi nay mai @yahoo.com), October 30, 2004.